Κυριακή 26 Αυγούστου 2012

Το φονικό της Ιζαμπέλας Μόλναρ: Δημήτρη Χατζή (ΚΝΛ Γ΄ Λυκείου)


1.   Ανασκόπηση
Με το παρόν σχέδιο διδασκαλίας προτείνεται ένας τρόπος προσέγγισης λογοτεχνικού έργου μέσω της θεωρία της πρόσληψης, σε συνδυασμό με την κοινωνιοκριτική λογοτεχνική θεωρία. Άλλωστε, έχει ήδη γίνει αντιληπτό εδώ και τρεις δεκαετίες περίπου ότι η χρήση της θεωρίας της λογοτεχνίας[1] εμπλουτίζει τη σχέση μας με το λογοτεχνικό κείμενο, επειδή εστιάζει την προσοχή μας όχι μόνο στο τι λέει το κείμενο (περιεχόμενο) αλλά και στο πώς το λέει (γλώσσα, οργάνωση, δομή, αφήγηση) και γιατί το λέει (συσχετισμός με τα εξωκειμενικά, παρακειμενικά, διακειμενικά, ψυχαναλυτικά/ψυχοκριτικά στοιχεία του κειμένου, στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες κ.ά.). Επίσης, ιδιαίτερη σημασία έχει και ο τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνει και ανταποκρίνεται στο λογοτεχνικό κείμενο ο αναγνώστης.
Με την εφαρμογή μίας ή συνδυασμού θεωριών της λογοτεχνίας στη διδακτική πράξη οι μαθητές-αναγνώστες εμβαθύνουν στο λογοτεχνικό κείμενο και μαθαίνουν ποικίλες τεχνικές και πρακτικές ανάγνωσης. Ιδίως με τη θεωρία της πρόσληψης, η ερμηνεία του λογοτεχνικού έργου μετατοπίζεται στον ορίζοντα των προσδοκιών των μαθητών-αναγνωστών, οι οποίοι -υποβοηθούμενοι με τις κατάλληλες ερωτήσεις- συμβάλλουν ενεργητικά στην ερμηνευτική διαδικασία. Με το συνδυασμό μάλιστα ποικίλων θεωριών της λογοτεχνίας, στη συγκεκριμένη περίπτωση με τη συμβολή και της κοινωνιοκριτικής, τους δίνεται η δυνατότητα να διερευνήσουν τη δράση και τις λειτουργίες των ηρώων μέσα στην κοινωνική τους ομάδα και να προβληματιστούν για τη σχέση καλλιτεχνικής δημιουργίας και πραγματικότητας.

2.      Στόχοι
Με τη διδασκαλία του διηγήματος του Δημήτρη Χατζή «Το φονικό της Ιζαμπέλας Μόλναρ» επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να κατανοήσουν ότι:
·          ο λογοτέχνης δεν αντιγράφει την πραγματικότητα αλλά δημιουργεί το δικό του κόσμο
·          υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στο έργο τέχνης και τη ζωή του καλλιτέχνη
Θα προβληματιστούν, ιδιαίτερα, κατά πόσον η καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί να λειτουργήσει ως «σπουδή για την ομορφιά, την τέχνη και την ευτυχία» (σύμφωνα με τον υπότιτλο του διηγήματος) και θα διερευνήσουν τη σχέση τέχνης και ηθικής μέσα από την αντιφατική προσωπικότητα της ηρωίδας.

3.      Προσδοκώμενη διαδικασία μάθησης
Με τη συγκεκριμένη διαδικασία μάθησης, οι μαθητές-αναγνώστες θα αποκτήσουν προνομιακό ρόλο στην πράξη της ανάγνωσης και θα τους δοθεί η ευκαιρία να μεταφέρουν το έργο σε άλλη επικοινωνιακή διάσταση, στη βιωμένη εμπειρία τους. Με αυτή την προοπτική θα γίνουν συν-δημιουργοί του νοήματος και όχι «καταναλωτές» και το κείμενο θα λειτουργήσει ως «κίνητρο» για την ενεργοποίηση τόσο των λογοτεχνικών όσο και των προσωπικών εμπειριών των μαθητών-αναγνωστών. Για να διεγερθεί περισσότερο το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών επιλέγεται η διδασκαλία μέσω της αισθητικής της πρόσληψης του Jauss, κατά την οποία οι μαθητές/τριες διαβάζουν μέχρις ορισμένου σημείου το κείμενο και στη συνέχεια αφήνονται ελεύθεροι να δώσουν τις δικές τους εκδοχές για το τέλος του.

4.      Διδακτική διαδικασία
Α΄ διδακτική πρόταση (με έμφαση στη μυθοπλασία):
Για τη διδασκαλία του συγκεκριμένου κειμένου απαιτούνται δύο διδακτικές ώρες. Την πρώτη διδακτική ώρα μοιράζεται το κείμενο σε φωτοτυπία από την αρχή μέχρι τη σελ. 197: «Ο μοναδικός βοηθός και συμπαραστάτης-ο τελικός». Ο εκπαιδευτικός διαβάζει το κείμενο και διατυπώνει κλιμακωτές ερωτήσεις που αυξάνουν την προσληπτική ικανότητα των μαθητών (καθοδηγούμενος διάλογος):
·                 Ποιο είναι το θέμα του διηγήματος;
·                 Ποιος αφηγείται την ιστορία; (να σχολιαστεί ιδιαίτερα η ιδιότητά του ως λογιστή και ερασιτέχνη της γλυπτικής)
·                 Σε ποιο πρόσωπο επιλέγει να αφηγηθεί και ποια εντύπωση δημιουργεί η εσωτερική οπτική γωνία;
·                 Πώς φαίνεται από το κείμενο ότι πριν ακόμα αρχίσει την αφήγηση έχει στο νου του το τέλος;
·                 Πώς σκιαγραφεί το πορτρέτο της γλύπτριας: το χαρακτήρα, την εμφάνιση και τη ζωή της;
·                 Τι παρατηρεί ως προς τον τρόπο που έφτιαχνε τα αγάλματά της και πώς η γλύπτρια ερμηνεύει τη δυσαρμονία των μερών τους καθώς και τις παραλλαγές τους;
·                 Πού αποδίδει ο αφηγητής τη “θαυμαστή αρμονία του όλου” στην οποίαν κατέληγαν;
·                 Πώς ερμηνεύει τη μεγάλη διάσταση ανάμεσα στο “χυδαίο” χαρακτήρα της Ιζαμπέλας Μόλναρ και την ομορφιά των αγαλμάτων της;
·                 Τι άλλαξε στη ζωή της γλύπτριας; Πώς επηρέασε την τέχνη της;

Η διδακτική διαδικασία θα πρέπει να γίνεται σε κλίμα συνεργασίας και ανταλλαγής απόψεων. Με διαλεκτικό τρόπο οι μαθητές/τριες υποβοηθούνται να συνειδητοποιήσουν την αλλαγή που επέφερε στην καλλιτεχνική δημιουργία της Ιζαμπέλας Μόλναρ η οικογενειακή της γαλήνη και ευτυχία, καθώς και τον προβληματισμό τόσο της ίδιας όσο και του αφηγητή, που καλείται ως κριτής και βουβός συμμέτοχος και συνένοχος στο καλλιτεχνικό της δράμα.
Ακολούθως, οι μαθητές/τριες καλούνται να δώσουν τις δικές τους εκδοχές για την εξέλιξη της ιστορίας σε συνάρτηση με την προσδοκία που τους δημιουργεί ο τίτλος («Το φονικό…»).  Σ’ αυτό το στάδιο, το πιθανότερο είναι η διδακτική ώρα να έχει φτάσει στο τέλος της. Κατά τη δεύτερη διδακτική ώρα ζητείται από τους μαθητές/τριες να παραγάγουν το δικό τους γραπτό κείμενο, στο οποίο, αξιοποιώντας τις προσωπικές τους εμπειρίες και βιώματα, θα παρουσιάσουν τη δική τους εκδοχή. Στη συνέχεια διαβάζουν τα κείμενά τους και παραπέμπονται στο βιβλίο, όπου βλέπουν την έκβαση των γεγονότων όπως την παρουσιάζει ο συγγραφέας, και ανταλλάσσουν απόψεις σχετικά με την πειστικότητα και αληθοφάνεια του διηγήματος, καθώς και για τη σχέση τέχνης και ζωής.
Ως εργασία για το σπίτι ζητείται από τους μαθητές να επιλέξουν μία από τις τρεις φάσεις ζωής και δημιουργίας της γλύπτριας (δυστυχισμένη ζωή – υπέροχα δημιουργήματα, ευτυχισμένη ζωή-κακοτεχνίες, τελευταία φάση στο ψυχιατρείο) και να τη σχολιάσουν και να την ερμηνεύσουν.

Β΄ διδακτική πρόταση (έμφαση στο δοκιμιακό χαρακτήρα του κειμένου -περί τέχνης)
Στην περίπτωση αυτή οι μαθητές/τριες μπορούν να εργαστούν είτε ατομικά είτε ομαδικά. Προτείνεται εδώ η συνεργατική μέθοδος, γιατί βοηθά τους μαθητές/τριες να εμπλακούν πιο ενεργητικά στη μαθησιακή διαδικασία και να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες όλης της ομάδας.
            Οι μαθητές/τριες χωρίζονται σε τρεις ομάδες. Κάθε ομάδα έχει το δικό της φύλλο εργασίας. Δίνεται στην ομάδα Α΄ φύλλο εργασίας με θέμα «Οι απόψεις του συγγραφέα-αφηγητή για την αρχαία γλυπτική και την αφηρημένη τέχνη». Η ομάδα Β΄ έχει θέμα «διαταραγμένη προσωπικότητα και κορύφωση της τέχνης», η ομάδα Γ’ «εσωτερική γαλήνη και κακοτεχνία», θέματα που αντιστοιχούν στις τρεις φάσεις της ζωής της Ιζαμπέλας Μόλναρ. Ο εκπαιδευτικός τους ζητά να υπογραμμίζουν, καθώς διαβάζει το κείμενο, φράσεις που περιέχουν απόψεις, κρίσεις και σχόλια του αφηγητή και της γλύπτριας που αντιστοιχούν στα παραπάνω φύλλα εργασίας. Στη συνέχεια, τους αφήνει να εργαστούν για 15΄ περίπου, να συζητήσουν μεταξύ τους ό τι υπογράμμισαν και ένας εκπρόσωπος της ομάδας εκφράζει τις επισημάνσεις τους. Αναμένεται να εντοπίσουν τις ποικίλες αντιθέσεις που συνθέτουν το κείμενο και να διαπιστώσουν τη βαθύτατη σχέση που διέπει τη φύση/ προσωπικότητα του καλλιτέχνη με την τέχνη του, η οποία μπορεί να είναι αντιστρόφως ανάλογη με το αισθητικό της αποτέλεσμα (πρβλ. χυδαία προσωπικότητα-υψηλή αισθητική). Στη συνέχεια, θα μπορούσε να τεθεί ο προβληματισμός ηθικής και τέχνης και οι μαθητές να εκφράσουν την άποψή τους σχετικά με τα κίνητρα που οδήγησαν την ηρωίδα στο φόνο (με δεδομένη, βέβαια, τη διαταραγμένη προσωπικότητά της) κ.ά.
Ως εργασία για το σπίτι μπορούν να συζητήσουν το θέμα: α. «Από την απομυθοποίηση στη συμβολοποίηση του δημιουργού («Και τότε, η μαρτυρική μορφή … της ευθύνης»): πώς πετυχαίνει ο αφηγητής να αναγάγει σε σύμβολο την καλλιτέχνιδα;
           
            Γ΄ διδακτική πρόταση (έμφαση στη βιωματικότητα)
            Μια άλλη πρόταση διδασκαλίας μπορεί να βασιστεί στην κατανομή ρόλων και τη δραματοποίηση. Μετά την ανάγνωση του κειμένου στην τάξη, ο εκπαιδευτικός ζητά από κάποιους μαθητές να υποδυθούν τους δύο κύριους ρόλους, του αφηγητή και της ηρωίδας, και να ακολουθήσει αναπαράσταση του διαλόγου τους σε τρεις φάσεις, πριν το γάμο, όταν παντρεύτηκε και μετά το φονικό. Οι ρόλοι αυτοί μπορούν να ανατεθούν και σε ομάδες. Δηλαδή, κάθε ομάδα θα προετοιμάσει το κείμενο είτε του αφηγητή είτε της ηρωίδας. Στη δεύτερη φάση μπορεί να υποδυθεί κάποιος και το ρόλο του συζύγου, ενώ στην τρίτη το ρόλο ενός γιατρού ή αυτόπτη μάρτυρα.. Με τη δραματοποίηση αυτή αναμένεται να διαφανεί πώς οι μαθητές/τριες εισέπραξαν το χαρακτήρα και τις απόψεις του αφηγητή για τη γλύπτρια και την τέχνη της, πώς φαντάζονται την προσωπικότητα της Ιζαμπέλας Μόλναρ κ.ά.

5.      Εφαρμογή στην τάξη
Για την εφαρμογή στην τάξη προτείνονται τρεις διδακτικές προτάσεις, από τις οποίες ο εκπαιδευτικός επιλέγει την καταλληλότερη για το επίπεδο των μαθητών του. Η πρώτη διδακτική πρόταση είναι η λιγότερο απαιτητική και η πιο «παραδοσιακή». Η δεύτερη εμπλέκει μεγαλύτερη ικανότητα προβληματισμού και η τρίτη περισσότερες δεξιότητες. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν μπορούν όλες να εφαρμοστούν σε μια τάξη οποιουδήποτε επιπέδου, με την προϋπόθεση όμως να προσαρμοστούν κατάλληλα.
6.      Αξιολόγηση
Οι δραστηριότητες που θα μπορούσαν, επίσης, να ανατεθούν στην τάξη ή στο σπίτι, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στη διδακτική μας προσέγγιση. Αν π.χ,. επιλέξουμε την πρώτη πρόταση, στην οποία δίνεται έμφαση στη μυθοπλασία, μπορεί να ζητηθεί από τους μαθητές/τριες να επισημάνουν τα στοιχεία δοκιμίου στο κείμενο (μπορούν να αναζητήσουν τα θεωρητικά στοιχεία για το δοκίμιο στην Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, σελ. 109 κ.ε.).
Αν ο εκπαιδευτικός επιλέξει τη δεύτερη διδακτική πρόταση, στην οποία δίνεται έμφαση στο δοκιμιακό χαρακτήρα, οι μαθητές/τριες μπορούν να αναζητήσουν τα στοιχεία μυθοπλασίας και να συζητήσουν την αληθοφάνεια του διηγήματος.
Τέλος, αν ο καθηγητής/τρια επιλέξει τη δραματοποίηση, οι μαθητές/τριες θα μπορούσαν να καταγράψουν τις απόψεις του αφηγητή-συγγραφέα περί τέχνης και να ερμηνεύσουν το συμβολισμό του «σταυρού» στο  τελευταίο έργο της γλύπτριας.
Επίσης, η διδασκαλία του κειμένου θα μπορούσε να συνδυαστεί με το κεφάλαιο της Τέχνης στο μάθημα της Έκφρασης –Έκθεσης Γ΄  Λυκείου, σελ. 152-153 (κείμενο του Ελύτη) και να συζητήσουν οι μαθητές/τριες τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ένας καλλιτέχνης.



[1] Είναι γνωστό ότι οι θεωρίες της λογοτεχνίας διακρίνονται στις: 
· Γλωσσολογικές/δομιστικές (Φορμαλισμός, στρουκτουραλισμός/ Σημειωτική, Νέα Κριτική)
· Ερμηνευτικές (Κοινωνιοκριτική, Ψυχοκριτική)
·  Αναγνωστικές (Θεωρία της πρόσληψης και Θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης
Επίσης, έχει ξεπεραστεί η αντίληψη που αναγνώριζε ένα και μοναδικό νόημα στο έργο. Τα τελευταία σαράντα χρόνια οι αναγνωστικές θεωρίες μιλούν για πολύσημη λειτουργία του λογοτεχνικού έργου και επικοινωνιακή διάσταση. Με αυτή την προοπτική ο αναγνώστης και η πράξη της ανάγνωσης αποκτούν προνομιακό ρόλο, όπως επίσης και η δυναμική πρόσβαση του κειμένου αλλά και η ίδια η παραγωγή του κειμένου. Δεν αποκλείονται μάλιστα και πρακτικές που δίνουν στους μαθητές την ευκαιρία να επέμβουν δραστικά στα λογοτεχνικά κείμενα, να αλλάξουν τη δομή, τη μορφή και το περιεχόμενο σύμφωνα με τη δική τους έμπνευση κλπ.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Συνολικές προβολές σελίδας